Damaksıl, Damaksıllaşmış ve Öndil Üzerine: Türkçe ve Karayca Uyumlarındaki Örtüşme Yıl 2019, Cilt 170, Sayı 2, 9 - 30, 03.07.2019
No Thumbnail Available
Date
2019
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi Tömer
Abstract
Bu çalışma, Türkiye Türkçesinde ve Kuzeybatı Karaycasında uyumla etkileşen ve uyuma yansız kalan sesleri karşılaştırmakta ve uyumca hedeflenen özelliğin (yani uyum sürecinde aynılığı hedeflenen özelliğin) iki lehçede de ünlülere ait bir dilönü özelliği olduğunu savunmaktadır. Çalışma, sesbilimde “damaksıl”, “damaksıllaşmış” ve “önekaymış” olmayı ayırt etmekte ve uyumdaki hedef özelliğin “damaksıllaşmış” ile ilgili olan [öndil] olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Bilindiği gibi Türkçede devinimsel uyum, sözcükte devinimsellik açısından ünlüler arasında uyuşma gerektirir (örn. Yavaş, 1980; Kardeştuncer, 1983; Ergenç, 1995; Kabak, 2011). Ancak kimi öndil ünsüzleri uyumla etkileşerek uyumda hedeflenen özelliği [arkadil]den [öndil]e dönüştürmektedir (Levi, 2002). Diğer bir taraftan, özellik açısından /i/ ile örtüştüğü düşünülen /j/ sesbirimi, uyumla herhangi bir etkileşime girmemektedir. Bu yansızlık, /j/ ve /i/ seslerinin tümüyle aynı özelliklere sahip olmadığını göstermektedir. Çalışma, bu nedenle, /j/’nin (yalnızca seslemsel olarak /i/’den farklı) bir yarıünlü olduğu görüşünü (örn. Clements ve Sezer, 1982) sorgulamakta ve /j/’nin Türkçe ve Karaycadaki davranışından yola çıkarak uyum ve damaksıllaşma arasındaki etkileşimi araştırmaktadır. Çalışma, Ünlü-yeri Kuramı (Vowel-place Theory, Clements ve Hume, 1995) çerçevesinde bir öneri sunmakta; betimleyici, durum belirleyici bir yöntem izlemektedir. Çalışmanın sonuçları ise şu şekildedir: (i) Türkçedeki /j/ akıcı bir ünsüzken, Karaycadaki /j/ bir yarıünlüdür, (ii) hem Türkçede hem de Karaycada uyumun hedeflediği özellik [öndil], yani ünlülere ait dilönüdür, (iii) Türkçede ünlü uyumuna, bu özelliği içeren ünsüzler de katılabilir, (iv) damaksıl, damaksıllaşmış ve önekaymış ayrımının yapılması sesbilimsel olarak gereklidir, (v) sesleri ayırt edici sesbilgisel özellikler sesbilimsel süreçleri açıklamada önemli rollere sahiptir.
Description
Keywords
ünlü uyumu, dilönü, öndil, önekaymış