Browsing by Author "AYDINLI, OSMAN"

Now showing 1 - 3 of 3
  • No Thumbnail Available
    Item
    Erken dönem Mu'tezile-ı İmâmiyye etkileşimi (Başlangıçtan Şeyh Sadûk'un ölümüne kadar)
    (Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022) ÜÇOK, NURAN; AYDINLI, OSMAN; Other
    İslâm düşüncesinin erken dönemi olarak nitelendirilebilecek hicrî ilk asırlar içerisinde tarih sahnesine çıkan iki fırka olan Mu'tezile ve İmâmiyye arasında, hicrî ikinci asrın ortalarından itibaren başlayan bir ilişki ve etkileşim söz konusudur. Çeşitli meclislerde gerçekleşen münazaraların ön planda olduğu ilk karşılaşmalar, iki fırka arası etkileşimin birinci aşamasını teşkil etmektedir. Bu dönemde özellikle tevhid ve imâmet başta olmak üzere çeşitli kelâmî ve siyasî konularda iki fırkanın öncüleri arasında tartışmalar gerçekleşmiştir. Abbâsî halifelerinden Me'mûn'un hilafetinde başlayan Mihne süreciyle birlikte Mu'tezile hem siyasî hem toplumsal alanda güç kaybetmeye başlamış ve Mihne sonrasındaki asır boyunca Mu'tezile'den ayrılıp İmâmiyye'ye geçiş yapanlar olmuştur. Bu geçişler ve onlarla eş zamanlı olarak iki fırka temsilcileri arasında yaşananmaya devam eden tartışma ve reddiyeleşmeler, Mu'tezile ile İmâmiyye arasındaki etkileşimin ikinci aşamasını oluşturmaktadır. Hicrî ikinci ve üçüncü asırlar boyunca gerçekleşen sözlü ve yazılı mücadelelerle birlikte geçişler, iki fırka arasındaki etkileşim düzeyini artırmış ve ardından İmâmiyye kanadında, Mu'tezilî düşüncelerin ve yöntemin kimi izleri görülmeye başlamıştır. Bu sürecin başlamasında ayrıca, Nevbahtî ailesinin her iki fırkaya da yakınlığı, Büveyhîler döneminde görülen kimi politikaların özellikle Şiîlere sağladığı nispeten özgür ortam ve Basra ile Bağdat'tan başlayarak Hûzistân, Rey, Horasan gibi bölgelerde iki fırka mensuplarının buldukları diyalog imkânının etkisi bulunmaktadır. Bu gibi etkenlerin neticesinde hicrî dördüncü asırda kelâm, fıkıh ve hadis alanında öne çıkan bazı İmâmî âlimlerin görüşlerinde Mu'tezilî izlerin varlığından söz edilebilir hale gelmiştir. Etkileşimin İmâmiyye cephesindeki kelâmî ve siyasî görüşlerin tarihsel süreç içindeki seyrine odaklanıldğında, kimi görüşlerde Mu'tezilî çizgiyle yakınlaşmalar daha belirgin hale gelmektedir. Özellikle ilk karşılaşmalar dönemindeki en temel tartışma konuları arasında yer alan tecsîm ve teşbîh içerikli görüşlerden, şiddetli Mu'tezilî eleştirilerin de etkisiyle sonraki dönem İmâmîler tarafından uzaklaşıldığı görülmektedir. Diğer yandan İmâmiyye'de on birinci imamın halef bırakmaksızın ölümü ve onun ardından yaşanan bunalım neticesinde ortaya çıkan gaybet iddiasının, imâmet eksenli görüşlere ciddî bir etkisi olmuştur. Özellikle gaybetin uzaması ve İmâmî toplumda bunun neticesinde yaşanan kafa karışıklığı, zamanla imama doğaüstü nitelikler atfedilen bir imâmet anlayışının yerleşmesiyle doğrudan ilişkilidir. Kendiliğinden gelişen gaybet meselesi karşısında Mu'tezile'nin akılcı tavrına yakınsayan bir görüş benimseyemeyen İmâmî âlimler, gaybet olgusunu aklî yollarla temellendirme konusunda, muhtemelen Mu'tezile ve onunla irtibatlı İmâmî seleflerinden istifade etmişlerdir. İki fırka arasındaki etkileşimin, hicrî iki, üç ve dördüncü asırlardaki seyrini İmâmî hadisçi Şeyh Sadûk'un 381/991 yılındaki ölümüne kadar inceleyen bu çalışmada; bir fırkanın çeşitli kelâmî ve siyasî görüşleriyle birlikte onun akıl ve aklî temellendirmeyle ilişkisini, onun başka fırkalarla etkileşimi üzerinden okumanın meseleyi bütüncül bir zaviyeden görmeye olan katkısı ortaya çıkmaktadır.
  • No Thumbnail Available
    Item
    Hakîm es-Semerkandî'nin Es-Sevâdü'l-A'zam adlı eserinde İslam mezheplerine bakışı
    (Other, 2022) HATİBOĞLU, HURİYE; AYDINLI, OSMAN; Other
    Tez, "giriş, üç bölüm ve sonuçtan"tan oluşmaktadır. Giriş kısmında tezin hazırlanırken Tâkip edilen metot ve yararlanılan kaynaklar konusunda bilgi verilmiştir. Birinci bölüm üç ana kısma ayrılmıştır. Birinci kısımda Sâmânoğulları Devleti hakkında bilgi verilmiştir. İkinci kısımda Semerkant Şehri ve Önemi üzerinde durulmuştur. Üçüncü kısımda ise Hakîm es-Semerkandî'nin hayatı ve ilmi kişiliğine dair genel bir bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Hakîm es-Semerkandî'nin mezhep anlayışı ve buna etki eden faktörler üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda birinci kısımda önce Hakîm es-Semerkandî'nin yaşadığı dönemde etkili olan İslam mezhepleri ele alınmış; daha sonra Hakîm es-Semerkandî'nin Ehl-i sünnet içinde yer alması ve Hanefî çizgide konumlandığı yer belirlenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise Hakîm es-Semerkandî'nin İslam mezheplerine olan bakış açısı değerlendirilmeye çalışılmış ve fırkaları eleştirirken hangi görüşlere karşı çıktığı üzerinde durulmuştur. Bölümün sonunda da Sevâdü'l-A'zam'ın sonraki dönemlere etkisi hakkında genel bir bilgi verilmiştir. Sonuç bölümünde ise çalışmanın özeti ve değerlendirmesi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hakîm es-Semerkandî, es-Sevâdü'l-A'zam, Mâverâünnehir, Hanefîlik, Sâmânoğulları.
  • No Thumbnail Available
    Item
    Şiî gelenekte yeni arayışlar- Muhammed Müctehid Şebüsterî örneği
    (Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022) KÖSEOĞLU REMY, ŞEYMA; AYDINLI, OSMAN; Other
    Bu çalışmanın amacı İran İslâm Devrimine tarihsel süreçte hangi olay ve olguların sebebiyet verdiğini açıklamak öncesi ve sonrası dönemde din-siyaset tartışmaları merkezinde İranlı entelektüel âlim düşünce hareketinin takipçisi ve savunucusu olan Muhammed Müctehid Şebüsterî'nin düşüncelerinin hangi evrelerden geçtiğini, geliştiğini ve evrildiğini incelemektir. Devrim sonrasında yönetime tamamen karşıt bir durum sergileyen devrim savunucularından olan Şebüsterî'nin yaklaşımları, düşüncelerinin temelini oluşturan anlayış biçimleri, din-siyaset kapsamında ortaya koyduğu düşünceleri, mezhepsel oluşumlara bakışı, güncel konulara bakışı ve Kur'an'a ve Peygambere bakışı ve Şiî düşüncesine yönelik eleştirileri detaylı bir şekilde analiz edilmektedir.