0smanlı İmparatorluğu'nda Ticâret Mahkemelerinin kuruluşu ve İstanbul örneği
No Thumbnail Available
Files
Date
2013
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Abstract
Osmanlı Devleti'nde kuruluştan itibaren şer'i hukuk sistemi uygulanmaktaydı. Bu sistem geleneksel İslâm Hukuku'na dayanan ve tek hâkimin karar verdiği mahkemelerden oluşmakta idi. İslâm Hukuku'nun uygulama alanı dışında kalan, çoklu üyelerin oybirliği ya da oy çokluğu ile karar verdikleri ticâret meclisleri de bulunmakta idi. Bu meclislerde yabancı devletleri temsil eden üyeler de bulunmakta idi. XIX. yüzyılın ilk yarısından başlayarak Batılı ülkelerle artan ticari ilişkilerin ortaya çıkardığı sorunlar karşısında, yeni düzenlemeler yapma ihtiyacı doğdu. Ticâret mahkemelerinin kuruluşu esasen Tanzimât öncesine, yani XIX. Yüzyıl başlarına kadar gitmekteydi. Avrupa ile gittikçe artan ticâret, batılı örf ve adetlerin bilinmesini gerekli kılmış, bu yetenekten büyük ölçüde yoksun olan kadıların bu tür ticârî dâvâlara bakmakta yetersiz kalması nedeniyle, ilk defa 1215 (1800?1801)'de Gümrük Emaneti'nde bir komisyon kurulmuştu. Bu komisyon yerini 1838'de Ticâret Nezareti bünyesinde kurulan Ticâret Meclisi'ne bıraktı. Bu meclisler 1847'de bazı değişiklikler geçirmişti. Kanûnnâme-i Ticâret'in 1850'de yürürlüğe girmesiyle Fransız Ticâret Kanûnu'nun aşama aşama iktibası süreci başlamış, bunu 1860'ta Ticâret Mahkemeleri'nin kurulmasını sağlayan kanun, 1861'de Usûl-ı Muhâkemât-ı Ticâret Nizâmnâmesi ile 1863'te yürürlüğe giren Ticâret-i Bahriye Kanûnnâmesi izlemişti. Bu mahkemelerde, yerlilerle yabancılar arasındaki dâvâlarda, ilgili yabancının elçilik veya konsolosluğunca gönderilecek iki yabancı üye ve bir de tercüman hazır bulunurdu. Adâlet Fermânı'nın 1875 yılında yayımlanması ile o güne kadar Ticâret Nezareti bünyesindeki Ticâret Mahkemeleri ve Divan-ı İstinaf, Adliye Nezâreti'ne bağlandı. Teşkilât-ı Mehâkim Kanûnu'nun 1879 tarihinde çıkarılması ile İstanbul'daki Ticâret Mahkemesi üç dâireye ayrılmıştı. Ticâret Mahkemeleri'nin kuruluşu, lâik karakterli, modern adâlet örgütünün ortaya çıkışının ilk örneği olmuştur. Ancak hemen belirtelim ki özellikle Ticâret Mahkemeleri'nin yapısında yeralan bazı unsurlar ise, sakıncalar doğurmuştur. Başlangıçtan itibaren bu mahkemelerin üyeliklerine yabancı devlet uyruğundaki tüccarlar da alındığından, yabancı devletler bunu bir hak ediş olarak görmüşlerdir. İmtiyâzât-ı Ecnebiyyenin Lağvı Hakkında İrâde-i Seniyye'nin 8 Eylül 1914 tarihinde yayımlanması üzerine kapitülasyonlar kaldırılmış ve İstanbul'daki Ticâret Mahkemesi'nin birinci ve üçüncü dâirelerinin karma mahkeme görevi de ortadan kalkmıştır.
Description
Keywords
0smanlı İmparatorluğu, Ticâret Mahkemeleri