Suriyeli mültecilere ilişkin kalıpyargı içeriği ve davranış ilişkisi: duyguların ve ahlaki dışlamanın aracı rolü
No Thumbnail Available
Date
2021
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Abstract
Bu tezde, Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılara yönelik önyargı ve ayrımcılıklar
kalıpyargı içeriği modeli (KİM; Fiske ve ark., 2002) ve gruplar arası duygu ve kalıpyargı
temelli davranış haritası (the BIAS map: Cuddy ve ark, 2007) çerçevesinde
incelenmektedir. Yürütülen iki çalışmada, 1) bu modellerin öngörülerini Türkiye’deki
Suriyeliler bağlamında test etmek, 2) kalıpyargı-davranış ilişkisinde duyguların aracı
rolüne ilişkin tutarsız bulguların mevcut yazının bazı yöntemsel sınırlılıklarıyla (veri
toplama ve analiz stratejisi, düşük istatiksel güç) olan ilişkisini incelemek ve 3) bu
modellerde işaret edilen kalıpyargı-davranış ilişkisindeki meşrulaştırıcı mekanizmayı
ahlaki dışlama (Opotow, 1990) açısından test etmek amaçlanmaktadır. İlk çalışmada,
katılımcılar (N = 217) bir ön çalışmada belirlenen 20 Suriyeli mülteci alt grubunu KİM’de
tanımlanan yapısal değişkenler (statü ve rekabet/tehdit), kalıpyargı içeriği boyutları (cana
yakınlık ve yetkinlik) ve duygular (acıma, hayranlık, hor görme, haset) açısından
değerlendirmiştir. Bulgular, bu grupların beklendiği gibi cana yakınlık ve yetkinlik
boyutları üzerinde dört kümeye ayrıldıklarını göstermiştir. Grupların çoğunluğu ya cana
yakın ama yeteneksiz olarak algılanarak acımanın/korumacı önyargının ya da yetenekli
ama soğuk olarak algılanarak hasedin/haset edici önyargının en belirgin hedefi olmuştur.
Geriye kalan gruplar ise her iki boyutta ya yüksek puanlar alarak hayranlığın/takdir edici
önyargının ya da düşük puanlar alarak hor görmenin/küçümseyici önyargının en belirgin
hedefi olmuştur. Ayrıca beklendiği gibi rekabet, kapsamı sembolik ve gerçekçi tehditlerle
genişletildiğinde cana yakınlığı daha iyi yordamıştır. İkinci çalışmada, katılımcılar (N =
528) dört kalıpyargı kümesini temsil eden Suriyeli alt grupları kalıpyargı içeriği boyutları,
duygular, davranışsal eğilimler (aktif yarar, aktif zarar, pasif yarar, pasif zarar) ve ahlaki
dışlama açısından değerlendirmiştir. Bulgular, yazınla uyumlu olarak acıma duygusunun
yüksek cana yakınlık-düşük yetkinlik kümesinde cana yakınlık-aktif yarar ilişkisine, hor
görmenin ise düşük cana yakınlık-düşük yetkinlik kümesinde cana yakınlık-aktif zarar
ilişkisine anlamlı düzeyde aracılık ettiğini göstermiştir. Beklentilerin tersine, diğer iki
kümede hayranlık ve haset duyguları cana yakınlık-davranış ilişkilerine anlamlı olarak
aracılık edememiştir. Yine beklentilerin aksine, duygular hiçbir kümede yetkinlik davranış ilişkilerine anlamlı düzeyde aracılık edememiştir. Ahlaki dışlama ise
çelişik/karışık kalıpyargılanan kümelerde kalıpyargı-davranış ilişkilerinden bazılarına
anlamlı olarak aracılık ederken yalın kalıpyargılanan kümelerde anlamlı bir aracı rol
ortaya koyamamıştır. Birlikte değerlendirildiğinde bulgular, 1) Suriyeli mültecilerin
Türkiye’de çeşitli alt gruplar halinde algılanarak buna uygun tutumsal ve davranışsal
sonuçlara hedef olabildiğine, 2) duyguların aracı rolüne ilişkin yazında gözlemlenen
tutarsız bulguların bu araştırmada etkisi araştırılan yöntemsel sınırlılıklarla ilgili
olmayabileceğine ve 3) davranışları meşrulaştırma ihtiyacının çelişik/karışık
kalıpyargılanan kümelerde ortaya çıkma eğiliminde olduğuna işaret etmektedir.
Description
Keywords
Kalıpyargı içeriği, ahlaki dışlama, önyargı, ayrımcılık, Suriyeli Mülteciler