Buhârî'nin mezhep anlayışı ve eserlerindeki mezhebî unsurlar
No Thumbnail Available
Date
2020
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara : Ankara Üniversitesi : Sosyal Bilimler Enstitüsü : Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı : İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı
Abstract
Hicrî III. asır siyasi, toplumsal, dini ve kültürel alanda pek çok gelişme ve etkileşimin bir arada yaşandığı önemli bir dönem olmuştur. Siyasi gelişmeler doğrultusunda özellikle iktidar tarafından bir süre baskı ve şiddet aracı olarak kullanılan Kur'an'ın yaratılıp yaratılmadığı meselesi ve bunun dışında kader, kulların fiilleri veya Allah'ın sıfatları gibi meseleler gündemi oldukça meşgul etmiş ve Müslümanlar arasında meydana gelen ayrılıkların giderek derinleşmesine sebep olmuştur. İlmi faaliyetlerin de yaşanan gelişmelerle hız kazandığı bu dönemde, söz konusu tartışmaların etkisi kaleme alınan eserlere de yansımış ve âlimler, meseleleri kendi mezhebi kimlikleri çerçevesinde yorumlayarak muhalif görüşleri çürütmeyi amaçlamışlardır. Hicrî III. asrın bu doğrultuda etkin ilmî şahsiyetlerinden biri olan ve Ehl-i Hadis kimliğiyle öne çıkan Buhârî, hadis âlimi olmasının yanı sıra dönemindeki tartışmalara uzak kalmamış ve eserleri vasıtasıyla kendisinin ve mensubu olduğu Ehl-i Hadis'in bakış açısını ortaya koymuştur. Çalışmamızda Buhârî'nin en meşhur eseri el-Câmiu's-Sahîh başta olmak üzere, kaleme aldığı eserleri vasıtasıyla mezheplere yönelik tutumu irdelenmiştir. Bilhassa Sahih'iyle alanındaki otoritelerden biri olarak kabul edilen Buhârî, eserini yalnızca sahih hadisleri bir arada toplamak amacıyla kaleme almamış; çeşitli bölümlerde çoğunlukla Hâricilik, Şia, Mürcie, Kaderiyye, Mû'tezîle ve Cehmiyye gibi fırkalara yönelik doğrudan veya dolaylı reddiyelerde bulunmuştur. Yine el-Câmiu's-Sahîh dışındaki bazı eserlerinde Ehl-i Hadis karşıtı olarak konumlandırdığı fırkaları ve bunun yanı sıra bazı şahısları çeşitli görüşleri sebebiyle küfür ve sapkınlıkla itham etmiştir. Dolayısıyla Buhârî, dini meselelerin siyasi zeminde tartışıldığı ve dolayısıyla mezhep mensubiyetinin algıyı şekillendirdiği hareketli bir dönemde eserlerini kaleme almış ve Ehl-i Hadis'i diğer fırkalar karşısında ilim ehli fırka olarak konumlandırarak diğer fırkalara karşı reddiyeci bir üslup ve tavır benimsemiştir. Bununla birlikte Buhârî, özellikle Kur'an'ın yaratılıp yaratılmadığı meselesiyle ilgili Ashâbu'l Hadis'ten farklı olarak kendine has bir bakış açısıyla savunduğu "Kur'an'ı okumak ve yazmak gibi fiiller mahlûktur" görüşünden ötürü kendi çevresi tarafınca da baskı ve sıkıntılara maruz kalmaktan kurtulamamıştır.
Hijri IIIrd century was an important period with many political, social, religious and cultural developments and interaction took place together. In line with the political developments, Qur'an was used by the government as a means of oppression and violence and the question of whether the Qur'an was created or not and other subjects such as acts of fate and people or the attributes of Allah, occupied the agenda and caused deepening of the differences between Muslims. In this period in which scientific activities gained momentum with the developments, the impact of these discussions was reflected on the works and the scholars aimed to refute the dissenting opinions by interpreting the issues within the framework of their sectarian identities. Buhârî, who was one of the influential scientific figures of the Hijri IIIrd century and who came forward with the identity of Ahl al-Hadith, did not stay away from the debates of the hadith and revealed the perspective of Ahl al-Hadith to whom he was a member. In this study, Bukhari's attitude towards sects was examined through his works, especially al-Câmiu's-Sahîh which is the most famous work of Bukhari, he has written towards sects. Bukhari, who is regarded as one of the authorities in his field especially with his Sahih, did not write his work solely for the purpose of gathering sahih hadiths together; he mostly made direct or indirect refusals to forts such as Kharijiya, Shia, Murji'ah, Qadariyah, Mu'tazila and Jahmiyyah, in various chapters. Again in some of his works, other than al-Câmiu's-Sahîh, he accused the people who were positioned as anti-Ahl-Hadith as well as some individuals with profanity and heresy because of their various opinions. Therefore, Bukhari wrote his works in an active period in which religious issues were discussed on the political ground and thus the sectarian affiliation shaped the perception, and he adopted a rejectionist style and attitude towards the other fights by positioning the Ahl al-Hadith as a scientific leader against other forts. However, Buhârî, because of his opinions especially in relation to the question of whether the Qur'an is created, in which his own perspective was, unlike Ashab al-Hadith, "the actions such as read and write the Qur'an are created", could not avoid being exposed to pressure and troubles by his environment.
Description
Keywords
Bukhari, Ahl al-Hadith, Ahl al-ilm