Klasik Dönem Osmanlı Matematiğinde Kök Çıkarma Teknikleri : Câmiʻu’l- Hisâb Örneği
No Thumbnail Available
Date
2018
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
Matematik tarihinde, kök çıkarma işlemleriyle ilgili aritmetiksel
metotlar, gerek sayıların tam veyahut yaklaşık köklerinin elde
edilmesinde, gerekse de denklemlere (cebirsel tekniklerden ziyade)
nümerik olarak yaklaşımda uygulama alanı bulmuştur. Bununla ilgili ilk
teşebbüsler Mezopotamyalılardan gelmiş olup, ortaçağın doğu ve batı
uygarlıklarında, bu metotlar gelişme göstermiştir. Özellikle Çinlilerin
yüksek dereceli denklemleri çözme gayretleri, onları asırlar önce, Ruffini
ve Horner’in modern matematiksel tekniklerine yaklaştırmıştır. 15.
yüzyılda Cemşid Kaşi, yüksek dereceden kök alma işlemlerine “genel”
çözüm metotları önermiş olup, bu birikimin Osmanlılara aktarılmış
olduğu bilinmektedir.
Çalışmamızda, Kanunî dönemine ait Câmiʻu’l- Hisâb isimli
matematik eserinin sekizinci başlığı altında yer alan kök çıkarma metotları
incelenerek, Osmanlı matematiğine yapılan katkıların tespit edilmesi
amaçlanmıştır. Bu bağlamda, öncelikle konunun tarihsel arkaplanından
bahsedilmiştir. Ardından, eser kısaca tanıtılarak, incelenen ve tesis edilen
metinle ilgili birtakım açıklamalar yapılmıştır. Matematiksel çözümleme
çalışmamızın üçüncü bölümünde işlenmiş olup, tenkitli metni ekte
sunulmuştur. Sonuç olarak, ortaçağ İslam matematiğinden tevarüs edilen
aritmetiksel metotların Osmanlı matematik eserlerinde oldukça iyi temsil
edildiği görülmüş ve bunların söz konusu eserde dikkat çekici bir
konuma getirildiği anlaşılmıştır
Description
Keywords
Osmanlılar, aritmetik, nümerik analiz